Mijn motto is: we can’t talk money if we can’t talk inequality. Waar geld is, is helaas ook ongelijkheid. Vooral het praten over inkomensongelijkheid tussen mannen en vrouwen zit nog flink in de taboesfeer, en wordt vaak afgedaan met ‘vrouwen werken toch vaker deeltijd’, ‘vrouwen onderhandelen gewoon niet goed genoeg’ of ‘vrouwen kiezen toch zelf lager betaalde beroepen’. In dit stuk neem ik je mee in de zin en onzin over de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Wat is de loonkloof, wat zijn de consequenties, wat zijn de oorzaken, en vooral: wat kunnen we er aan doen?
Wat is de loonkloof en het loonverschil?
Vrouwen verdienen op jaarbasis 38% minder dan mannen. Dit wordt het loonverschil genoemd, omdat vrouwen doorgaans ook minder uren werken dan mannen. De loonkloof is het verschil in loon tussen mannen en vrouwen gecorrigeerd voor het aantal gewerkte uren, wat neerkomt op zo’n 14%. Deze 14% is niet gecorrigeerd voor opleidingsniveau, functie of beroepsstatus. Na een correctie op zo’n 20 factoren blijft er zo’n 4 tot 7% verschil over. 4 tot 7% van de loonkloof blijft dus onverklaard, en kan niks anders zijn dan pure seksisme. Dit wordt dan ook vaak de ‘echte loonkloof’ genoemd. Toch gaat er met deze benadering heel wat nuance verloren. Corrigeren voor bijvoorbeeld leidinggevende functies ondermijnt bijvoorbeeld het probleem dat vrouwen juist door seksediscriminatie minder vaak in hoge posities terecht komen. Zo lijkt een vorm van ongelijkheid een logische verklaring voor de loonkloof. Over die ogenschijnlijk logische verklaringen ga ik het in deze blog hebben. Eerst laat ik nog eens zien waarom dit onderwerp zo belangrijk is.
De consequenties van de financiële ongelijkheid tussen mannen en vrouwen
Het loonverschil tussen mannen en vrouwen heeft vergaande gevolgen: maar 53% van de van Nederlandse vrouwen zijn financieel onafhankelijk in tegenstelling tot de 76% van de mannen. In het boek ‘Waarom vrouwen minder verdienen’ zet econoom en onderzoeker Sophie van Gool verschillende oorzaken en gevolgen van het loonverschil uiteen. Doordat vrouwen minder verdienen, bouwen ze minder pensioen op, terwijl ze juist langer leven. De financiële ongelijkheid tussen mannen en vrouwen loopt dus door tot in het bejaardentehuis. Daarnaast maakt het vooral alleenstaande of gescheiden vrouwen vaak kwetsbaarder financieel gezien. Het is duidelijk dat zowel het loonverschil als de loonkloof nadelige gevolgen heeft met name voor vrouwen. Hoe komt het dan dat het nog steeds bestaat?
De “oorzaken” van waarom vrouwen minder verdienen
Onder andere WOMEN Inc. pleit ervoor niet alleen de ‘echte loonkloof’, maar ook die 14% en zelfs die 38% verschil in inkomen tussen mannen en vrouwen serieus te onderzoeken. Het is niet terecht om enkel die 4-7% aan te wijzen als de ‘echte’ loonkloof vanuit het idee dat enkel dat deel om direct seksisme gaat. Verschil in opleidingsniveau, functie of beroepsstatus en zélfs verschil in uren zijn niet zomaar ‘logische’ verklaringen waardoor vrouwen terecht minder verdienen, maar weerspiegelen indirecte discriminatie en de hardnekkige gendernormen die ook in het ogenschijnlijk geëmancipeerde Nederland huishouden (pun intended). Daarom kijken we in dit stuk naar de zin in onzin van alle veelgehoorde verklaringen voor waarom vrouwen minder verdienen.
1. Vrouwen werken vaker in laagbetaalde sectoren
Een van de veelgehoorde verklaringen is dat vrouwen vaker in sectoren werken die laag betalen. Denk aan de zorg, het onderwijs, de horeca of de cultuursector. De best betaalde sectoren blijven door mannen gedomineerd. Deze overtuiging is zo breed gedragen dat het als corrigerende factor wordt meegenomen in de berekening van de ‘echte’ loonkloof’. Dat het ene beroep meer verdient dan het andere heeft toch niks met genderdiscriminatie te maken? Helaas is dat niet helemaal waar. Beroepen waar veel vrouwen werken worden minder gewaardeerd ómdat er meer vrouwen werken. Dit effect wordt de wet van Sullerot genoemd, naar de Franse feministe en econoom Evelyne Sullerot die in 1968 al constateerde dat hoe meer vrouwen in een beroepsgroep toetreden, hoe sterker de status en het salaris daalt. Denk maar aan het onderwijs. Toen mijn ouders jong waren had de leerkracht veel aanzien en werkten er vooral mannen in het onderwijs. Nu is ruim acht op de tien mensen voor de klas vrouw, en dat zie je terug in het salaris.
De wet van Sullerot in het bedrijfsleven
Hoe meer vrouwen er werken bij een bedrijf, hoe meer het salaris achteruit gaat voor iedereen die bij dat bedrijf werkt – dus ook voor alle niet-vrouwen! Voor elk percentage vrouwen dat er komt te werken bij een bedrijf verdienen de werknemers (als alle andere factoren gelijk blijven) namelijk 0.1% minder. Dat is bij 70% vrouwelijke werknemers dus al gauw 1,40 euro minder salaris per uur. Per maand komt dit neer op bruto 164 euro. Het argument ‘vrouwen kiezen gewoon lager betaalde beroepen’ snijdt dus geen hout, het is zelfs andersom: beroepen die vrouwen kiezen worden minder waard. Juist de afgelopen (corona)tijd hebben we gezien hoeveel essentieel werk vrouwen doen, en weten we dat het verre van terecht is om die beroepen minder te betalen. Toch is het nog steeds aan de orde van de dag, en gebruiken mensen nog steeds beroepssector als ‘objectieve, sekse-discriminatieloze’ oorzaak van de loonkloof.
2. Vrouwen zijn minder goede leiders
De tweede veelgehoorde verklaring voor de loonkloof, is dat leidinggevende functies nog steeds vaak gekozen worden door mannen, en die posities leveren altijd meer salaris op. Wat hierbij vaak niet wordt vermeld, is dat vrouwen pas solliciteren op een baan als ze aan bijna alle kwalificaties voldoen, terwijl mannen al solliciteren als ze aan 60% van de kwalificaties voldoen. Het idee dat mannen gewoon beter zouden zijn in leiding geven is plain sexism. Ze zijn vooral gewend te denken dat ze het beter kunnen, en vrouwen zijn gewend te denken dat ze het minder goed kunnen. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat vrouwen in leidinggevende posities er niet in te slagen om – net als mannen – elkaar banen toe te schuiven. Mannen laten zich wél leiden door de mate waarin potentiële opvolgers op hen lijken, mede gevoed door een stereotypisch masculien beeld van wat leiderschap zou moeten zijn. Dat mannen vaker leidinggevende functies hebben klopt dus, maar de redenen erachter hebben alles te maken met (geïnternaliseerd) seksisme en genderstereotypering.
3. Vrouwen onderhandelen niet
Vrouwen onderhandelen niet: nog een zeer populaire verklaring voor de loonkloof. Uit Brits-Amerikaans onderzoek blijkt echter dat vrouwen even vaak om loonsverhoging vragen, maar ze het vaker niet krijgen. ‘Bij mannen gaat het al snel over de hoogte van het bedrag, bij vrouwen over de vraag of het verzoek wel gerechtvaardigd is’, stelt Babette Pouwels van het College voor de Rechten van de Mens in de Volkskrant. Gender-stereotypen spelen hierin mee: een vrouw die hoger loon vraagt is veeleisend, een man die hoger loon vraagt is assertief. Ook in een ogenschijnlijk geëmancipeerde samenleving zoals hier in Nederland worden vrouwen daardoor (financieel) klein gehouden.
4. Vrouwen zijn minder ambitieus
Ook het idee dat vrouwen minder ambitie zouden hebben is onzin. Vrouwen verliezen helaas wel sneller hun ambitie door onvoldoende steun, (subtiele) vooroordelen over vrouwen en het gebrek aan rolmodellen in de organisatie. Als je als vrouw ziet dat mannelijke collega’s als een speer carrière maken terwijl ze even of minder goed zijn, werkt dat ontmoedigend. Je inzet loont dus niet. En dan hebben we het nog niet eens over seksisme op de werkvloer gehad. In het boek ‘De zijkant van de macht’ van Julia Wouters wordt sterk beschreven hoe het is om een politieke carrière te hebben als vrouw. Echt een aanrader als je meer wilt begrijpen van genderstereotypen en de invloed ervan op de positie van vrouwen in een werkveld gedomineerd door mannen.
5. Vrouwen zijn deeltijdprinsesjes
Mensen zoals Sander Schimmelpenninck, die best wat invloed hebben op het publieke debat, vinden dat vrouwen zogenaamde deeltijdprinsesjes zijn. Vrouwen zouden lui zijn en het wel prima vinden om niet al te hard te werken. Wat mij betreft moeten Sander en zijn medestanders zich eens gaan verdiepen in het vele onbetaalde werk dat vrouwen doen. Wat wél een belangrijke factor is waarom vrouwen ‘minder werken’ is namelijk hun aandeel in onbetaald werk. In het kapitalistische systeem waarin we leven wordt er weinig aandacht geschonken aan al het werk dat niet wordt gedaan voor geld. Denk aan vrijwilligerswerk, huishoudelijk werk, zorg voor kinderen en mantelzorg. Het is werk waar de maatschappij sterk van afhankelijk is, maar waar we weinig waarde aan lijken te hechten en wat veelal door vrouwen wordt gedaan. Toch geloven veel mensen nog niet helemaal dat dit het geval is. Daarom in de volgende alinea een fantastisch – maar pijnlijk – voorbeeld uit Ijsland.
Wat gebeurt er als vrouwen stoppen met onbetaald werk?
Op 24 oktober 1975 namen vrouwen een dag vrij van hun werk: zowel hun betaalde als hun onbetaalde werk. Ze deden he-le-maal niets. Niet werken, koken, schoonmaken, kinderen halen of brengen, geen mantelzorg, geen vrijwilligerswerk en ga zo maar door. Het land lag op haar gat. Zo lieten de vrouwen de IJslandse samenleving zien hoeveel belangrijk werk ze doen waar ze niks voor krijgen. Vrouwen werken meer dan mannen, stelt Caroline Criado Perez in haar boek ‘Onzichtbare vrouwen’. Mannen krijgen er alleen vaker en meer voor betaald. Zoals Perez zegt: “Er is niet zoiets als een vrouw die niet werkt. Er zijn alleen vrouwen die niet betaald worden voor hun werk.” Het is inmiddels duidelijk dat de loonkloof én het loonverschil toch niet zo logisch verklaarbaar zijn als we denken. Het komt er eigenlijk op neer dat Nederland nog veel meer hardnekkige genderstereotypen heeft dan we denken. En dat is – zoals Ijsland pijnlijk duidelijk heeft gemaakt – echt niet alleen een ‘vrouwenprobleem’. Het is een maatschappelijk probleem.
Wat kunnen we doen tegen de loonkloof?
Als we willen dat vrouwen meer betaald werk gaan doen, moeten we niet alleen directe en indirecte genderdiscriminatie op de arbeidsmarkt en werkvloer aanpakken, maar er ook voor zorgen dat mannen meer onbetaald werk gaan doen. En dat is helaas nog lastig omdat gendernormen, stereotypen en verwachtingen diepgeworteld zijn in de Nederlandse samenleving en wetgeving. Van Gool benadrukt in haar boek ‘Waarom vrouwen minder verdienen’ ook dat we weg moeten van het idee dat de loonkloof een vrouwenprobleem is. We moeten erkennen dat het gaat om een maatschappelijk probleem. Als je daar iets aan wilt doen, moet je kritisch kijken naar genderrollen en stereotypen en hoe we daar verandering in kunnen brengen. Een voorbeeld van een maatregel tegen loonongelijkheid is bijvoorbeeld het beter controleren op het naleven van de wet van gelijke betaling. Dat is echter aan de politiek. Wat kunnen we dan zélf doen?
Laat je stem horen in het stemhokje
Uiteindelijk moet er op grote schaal een verandering plaatsvinden: we kunnen de loonkloof tussen mannelijke en vrouwelijke collega’s helaas niet stuk voor stuk dichten. Wel kan je veel invloed uitoefenen via de politiek. Kijk bij het stemmen bijvoorbeeld naar de plannen van die partij omtrent gendergelijkheid. Neem ook hun plannen om onderwijs, zorg en andere essentiële en door vrouwen gedomineerde beroepen meer financieel te waarderen. Applaus voor de zorg is mooi. Nu nog een eerlijke beloning.
Zo check je of jij te maken hebt met een loonkloof
Wanneer je straks gaat beginnen met werken, is het goed om alvast op de hoogte te zijn van je rechten. Onderzoek wijst namelijk uit dat 75% van de werkgevers denkt dat de loonkloof binnen hun organisatie niet voorkomt, terwijl dit bijna altijd wel het geval is. WOMEN INC heeft daarom de Gelijk Loon Check ontwikkeld. Werkgevers kunnen zo makkelijk meten of er wel of geen loonkloof bestaat in hun organisatie. Houd dit dus in je achterhoofd, dit is namelijk een handige tool om op basis van feiten actie te kunnen eisen van je werkgever. Zowel voor mannen als voor vrouwen is het belangrijk om je hierover uit te spreken. Je zou als man toch ook niet willen dat je minder wordt betaald dan je vrouwelijke collega voor hetzelfde werk, alleen vanwege je gender? Wees een ally en sta als man op voor je vrouwelijke collega’s. Vergeet niet: gelijkheid is ook in jouw voordeel, denk maar aan de wet van Sullerot en het verlengen van vaderschapsverlof dat als cruciaal wordt gezien voor een eerlijkere verdeling van werk-en zorgtaken tussen mannen en vrouwen. En zeg nou zelf, die loonkloof is toch echt zó 2010.
