In 2015 moest de vertrouwde basisbeurs plaatsmaken voor het zogenaamde sociale leenstelsel. Het vrijgekomen geld zou volgens de toenmalige minister van onderwijs, Jet Bussemaker (PvdA), geïnvesteerd worden in ‘het best mogelijke onderwijs ter wereld’ en niet meer worden uitgegeven aan een studiebeurs voor alle studenten. Door een vertraging van deze investeringen in het hoger onderwijs en studenten met steeds hogere studieschulden, is de publieke opinie van het sociale leenstelsel sterk veranderd. Waar het sociale leenstelsel werd ingevoerd door de PvdA, VVD, D66 en Groenlinks, steunt alleen de VVD de huidige vorm van studiefinanciering nog. Is er, met het oog op de uitslag van de Tweede Kamer verkiezingen in maart, dan nu eindelijk hoop op een herinvoering van de basisbeurs of een ander soort studiebeurs voor studenten?
Wat willen de partijen?
Voor de vierde keer op rij is de VVD verreweg de grootste partij geworden. De VVD houdt vast aan het leenstelsel vanuit de redenatie dat een hoger opleidingsniveau leidt tot een hoger inkomen, en dat je met het leenstelsel een eerlijk deel van die kosten terugbetaald. Wel willen ze meer investeren in de kwaliteit van het hoger onderwijs en studenten invloed geven op waar dat geld vervolgens terecht komt.
Dit wil D66
Eén van de andere grote winnaars van deze verkiezingen is D66 met 24 zetels. Ze profileren zichzelf als de partij voor het onderwijs, en hebben mede daardoor veel stemmen van studenten ontvangen. D66 pleit niet voor een herinvoering van de basisbeurs, maar wil dat studenten met ouders met middeninkomens ook in aanmerking komen voor een aanvullende beurs. Dit is nu alleen zo voor de lage inkomens. Deze aanvullende beurs zou gaan om een bedrag van maximaal €400 per maand, bij ouders met een salaris tot €70.000 per jaar. Ook willen ze studenten die onder het leenstelsel vielen en mede daardoor een hoge studieschuld hebben opgebouwd compenseren met een studievoucher die ook kan worden ingezet voor het (deels) aflossen van hun studieschuld.
Dit wil het CDA
Het CDA heeft deze verkiezingen duidelijk minder gepresteerd, en komt uit op een karige 15 zetels. Ze pleiten voor een herinvoering van de basisbeurs, maar willen daarin wel een duidelijk onderscheid tussen thuis- en uitwonende studenten. Afhankelijk van het inkomen van de ouders zou het bedrag voor uitwonenden tussen de €300 en €600 per maand liggen, voor thuiswonenden zou dit tussen de €150 en €450 moeten komen. Er zit geen maximum aan het inkomen van de ouders om een studiebeurs te ontvangen.
Dit willen de andere partijen
Andere partijen zijn kleiner maar zullen waarschijnlijk essentieel blijken in de formatie. Hier een korte lijst met de standpunten van de overige partijen met betrekking tot het leenstelsel en het invoeren van een nieuwe soort studiebeurs
- PVV, FvD, PvdD, DENK, JA21, VOLT, 50P, BBB: Herinvoering basisbeurs
- SP: Herinvoering basisbeurs + inkomensafhankelijke aanvullende beurs
- PvdA: Herinvoering basisbeurs + aanvullende beurs voor studerende kinderen van ouders met laag- en middeninkomens
- GroenLinks: Studiebeurs van maximaal €400 per maand voor studerende kinderen van ouders met een inkomen van maximaal €100.000 per jaar + een eenmalige gift van €10.000 voor 18-jarigen en studenten en afgestudeerden die onder het leenstelsel vielen
- CU: Invoering van een basisbeurs van €550 per maand voor uitwonende studenten en €275 per maand voor thuiswonende studenten
- SGP: Aanvullende beurs beschikbaar stellen voor studerende kinderen van ouders met laag- en middeninkomens
- BIJ1: Invoering van een inkomensafhankelijke basisbeurs
Een voortzetting van Rutte III
De formatie van Rutte III, bestaande uit VVD, CDA, D66 en CU, heeft wederom een meerderheid in de Tweede Kamer, en kunnen opnieuw een kabinet vormen. Het is alleen zeer de vraag of dat gaat gebeuren, en mocht dat gaan gebeuren, of er dan ook iets gaat veranderen aan het huidige leenstelsel. Het zal er vanaf hangen hoe sterk de VVD vast wilt houden aan het leenstelsel, en hoe hard CDA, D66 en CU bereid zijn om te knokken voor verandering. De VVD zal zich in ieder geval zeker niet zomaar gewonnen geven.
Krachten bundelen
Het feit dat de overige drie partijen, CDA, D66 en CU, allemaal een andere invulling willen geven aan het terugbrengen van een basisbeurs maakt een herinvoering van de basisbeurs er niet makkelijker op. Het risico bestaat dat zowel D66, CDA en de CU sterk blijven vasthouden aan hun eigen invulling van een nieuw soort studiebeurs, waardoor ze gezamenlijk een slechtere onderhandelingspositie hebben ten opzichte van de VVD. Het zou ze goed doen om hun krachten te bundelen aan de onderhandelingstafel en samen met een plan te komen waarmee ze de VVD zouden kunnen overtuigen (om een vorm van) de basisbeurs opnieuw in te voeren.
Een coalitie zonder CU, maar met JA21 of VOLT
Doordat D66 als grote winnaar uit de bus is gerold, hebben ze meer invloed om een samenwerking met de CU deze keer te vermijden. In de afgelopen kabinetsperiode botsten CU en D66 namelijk regelmatig op het gebied van medisch ethische dilemma’s. Het zou kunnen dat de CU in het nieuwe kabinet vervangen zal worden door een andere partij, zoals JA21 of VOLT. Beide partijen pleiten voor een directe herinvoering van de basisbeurs, wat weer een net andere opvatting is dan die van CDA en D66. JA21 en D66 matchen alleen slecht op hun klimaat standpunten, waardoor VOLT wellicht de favoriet zal zijn. De toevoeging van één van deze partijen zal zorgen voor nog meer verschillende meningen over de basisbeurs, wat het moeilijk maakt om deze – in welke vorm dan ook – in te voeren.
Een linkse coalitie
Het zou ook kunnen dat D66 gaat pleiten voor een links front in de coalitie. Dit zou een combinatie kunnen zijn van de PvdA, SP en/of Groenlinks, als aanvulling op VVD, D66 en CDA. Echter is het de vraag of een links front zou kunnen formeren met de VVD, aangezien het vier jaar geleden ook niet lukte om tot een overeenkomst te komen. Mocht het wel lukken, dan lijkt er binnen deze coalitie veel animo te zijn voor in ieder geval een uitbreiding van de huidige aanvullende beurs naar de middeninkomens. Dit is niet hetzelfde als de basisbeurs die voor iedere student gold, maar het komt in de buurt. Het steunen van de middeninkomens wordt ook prominent benoemd in de partijprogramma’s van het CDA als de VVD, dus met zo’n compromis zouden zij ook tevreden kunnen zijn.
Dus, komt de basisbeurs terug?
Het is lastig om met zekerheid te zeggen of de basisbeurs terugkomt, en zo ja, in welke vorm dan. Veruit het grootste gedeelte van de Tweede Kamer is tegen de huidige vorm van het sociale leenstelsel, met uitzondering van de VVD. Of de basisbeurs terug zal komen hangt dus sterk af van de deelnemers van de nieuwe coalitie, en of die partijen zich hard gaan maken voor de afschaffing van het leenstelsel in de huidige vorm.
Desondanks is er consensus onder veel partijen, waaronder ook de VVD, om middeninkomens te steunen. Dit gedachtegoed kan zich misschien uiten in een uitbreiding van de aanvullende beurs voor studenten wiens ouders modaal (of minder) verdienen. Het zou dan kunnen gaan om een bedrag van ongeveer €400 per maand per student wiens ouders ongeveer €70.000 per jaar of minder verdienen. Ondanks dat dit bij lange na niet voldoende is om af te studeren zonder schuld, is het wel een stap in de juiste richting.
Wat denk jij dat we kunnen verwachten van het nieuwe kabinet met betrekking tot een eventuele herinvoering van de basisbeurs?
